Dil Seçimi (Select Language)

Diller	Linkler
Turkish 🇹🇷	Tıklaa
English 🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿	Click Me!

Örnekler (Examples)

Örnek İsmi	Link 🇹🇷	Link 🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿
Counter	Tıklaa	Click Me!
Copy	Tıklaa	Click Me!

Linux 101

• Linux Nedir?
• Distro Nedir?
• Distrolar Arasındaki Farklar
• Bazı Distroların Dosya Yapıları
• Paket Yönetim Sistemi
• Bazı Distroların Paket Yöneticileri
• Debian Nedir?
• CentOS Nedir?
• Red Hat Nedir?
• Shell Nedir?
• Terminal Nedir?
• SSH Servisi
• Komutlar
  • history
  • man
  • shutdown
  • dig
  • curl
  • lsb_release
  • cal
  • date
  • uname
  • w - who - who am i
  • uptime
  • hostname
  • free
• Dosya/Klasör İzinleri
  • Yetkiler
  • Erişim Yetkilerinin Değiştirilmesi
  • Suid Biti
  • Umask Komutu
  • Chattr Komutu
• Bir Dosyayı Okuma
• Dosya Monitoring
• Vim Editörü
• Aradığımız Dosyayı Bulma
• Dosya/Klasör İşlemleri
  • Dosya Oluşturma
  • Dosya Silme
  • Dosya Kopyalama
  • Dosya Taşıma
  • Dosya İsim Değiştirme
• Dosya İçinde Kelime Arama
• Ortam Değişkenleri
• Process İzleme
• Foreground - Background Process
• Cron Jobs
  • Cron Job Log Monitor
• Kullanıcı İşlemleri
  • Kullanıcı Ekleme
  • Kullanıcı Silme
  • Kullanıcı Bilgilerini Listeleme
  • Kullanıcı Bilgilerini Güncelleme
  • Kullanıcı Parola Değiştirme
• Kullanıcı Değiştirme Ve Başka Kullanıcı Adına İşlem Yapma
• Disk Durumu İnceleme
• Bilgisayarın Ip Adreslerini Listeleme
• Bir Domaini Pingleme
• Bir Domainin Dns Kayıtlarını Listeleme
• Package Manager İle Bir Paket Yükleme
• Bir Uzak Sunucuya SSH İle Uzaktan Bağlanma
• Linux Servisler
  • systemd
  • systemctl
• Sıkıştırma İşlemleri
  • zip
  • gzip
  • tar

---

Linux Nedir?

Unix’e fikirsel ve teknik anlamda atıfta bulunarak geliştirilmiş açık kaynak kodlu, özgür ve ücretsiz (destek hariç) bir işletim sistemi çekirdeğidir. Çekirdeğin kaynak kodları GNU (Genel Kamu Lisansı) çerçevesinde özgürce dağıtılabilir, değiştirilebilir ve kullanılabilir. Linux ismi ilk olarak Linus Torvalds tarafından yazılan ve 5 Ekim 1991 Linux 0.02 etiketiyle duyurusu yapılan, Linux çekirdeğinden gelmektedir. Linux’un Unix ile herhangi bir kod ortaklığı bulunmamaktadır yani Linux’un kodları sıfırdan başlanılarak yazılmıştır.

Distro Nedir?

Linux'un dağıtımlarına verilen isimdir. Bunlardan en yaygın olarak bilinenleri;

• Debian
• Linux Mint
• Ubuntu
• OpenSUSE
• Fedora

Distrolar Arasındaki Farklar

Dağıtımlar ihtiyaçlara göre geliştirilmişlerdir. Örneğin mint dağıtımı genelde görselliğe önem verir ve windowsdan gelen kullanıcılara cazip gelir. Ayrıca paket yönetim şekilleri ve dosya yapıları gibi farklılıklarda mevcuttur.

Bazı Distroların Dosya Yapıları

• Linux Mint
• Debian
• Ubuntu
• Fedora

Paket Yönetim Sistemi

Paket yönetim sistemi ya da paket yöneticisi; yazılım paketlerinin ve kütüphanelerinin kurulum, güncelleme, konfigürasyon, kaldırılması işlemlerinin tutarlı ve stabil bir şekilde yürütülmesini sağlayan olan sistemlerdir. Tipik olarak paket ve kütüphanelerin hangi versiyonunun kurulduğunu ve birbirlerine olan bağımlılıklarını da hesaba katarlar. Modern paket yöneticilerinin birçoğu merkezi bir kaynaktan yazılım ve kütüphanelerin indirilip yüklenmesi işlevine sahiptirler.

Paket yönetim sistemleri, bir işletim sistemine kurulan yazılımların yönetimi için kullanılabildiği gibi yazılım geliştirme sırasında kullanılan yazılım kütüphanelerinin kurulması ve bağımlılık yönetimi (dependency management) için hazırlananları da mevcuttur.

Bazı Distroların Paket Yöneticileri

• Linux Mint, Debian ve Ubuntu: dpkg
• OpenSUSE: ZYpp, YaST ve RPM
• Fedora: RPM Paket Yöneticisi

Debian Nedir?

Debian Linux, birçok Linux dağıtımının kaynak olarak kullandığı arayüzden ziyade daha çok komutların kullanıldığı ve orta seviyedeki her Linux kullanıcısının kullanabileceği bir Linux dağıtımıdır. 1993 yılından bu yana geçen süreç içerisinde sürekli olarak geliştiriliyor olması ve donanım konusunda kullanıcılara sunduğu geniş desteği sayesinde Debian Linux deneyiminin tam anlamıyla yaşanabileceği en iyi işletim sistemlerinden biridir.

CentOS Nedir?

CentOS Red Hat firmasının dağıtımı olan Red Hat Enterprise Linux (RHEL) kaynak kodları üzerine kurulu ve bu dağıtım ile uyumlu bir linux dağıtımıdır. Bağımsız bir grup tarafından geliştirilen işletim sisteminin isminin açılımı The Community ENTerprise Operating System biçimindedir. Ocak 7, 2014 tarihli bir bildiri ile CentOS geliştirici lideri Karanbir Singh, CentOS'un RedHat ekibine dahil olduğunu bildirmiştir.

Red Hat Nedir?

Red Hat, açık kaynaklı ve Linux tabanlı profesyonel yazılım şirketidir. Şirket, 1993′te Bob Young ve Marc Ewing tarafından kurulmuştur.

Red Hat tarafından resmi olarak desteklense de, Fedora özgür yazılım geliştiricilerinin katılımıyla varlığını sürdürmektedir ve aynı zamanda Red Hat Enterprise Linux ürünü için bir test ortamı görevi görmektedir.

Red Hat Linux ve dolayısıyla Fedora'yı özel yapan şey kararlı ve bilinen paketlerin, sağlam bilgi ile bir araya getirilmesidir. Paketler güncel değildir; güvenlik güncellemeleri dışında, yeni bir beta versiyon çıktığında paket versiyonları dondurulmaktadır. Sonuç, iyi test edilmiş, nispeten kararlı bir Linux dağıtımıdır. Ayrıca RPM paket yöneticisi, Red Hat'ın Linux'a katkılarından birisidir. Bugün Mandriva, Suse gibi popüler birçok dağıtımın kullandığı RPM paket kurulumu konusunda önemli adımlar atılmasını sağlamıştır.

Shell Nedir?

Linux işletim sisteminin yapısında, bilgisayarın donanımı ile iletişim kuran yazılıma Kernel (Kabuk) adı verilmektedir. Kullanıcı, doğrudan donanım ile iletişim kuramaz. Kernel e bir komut göndermek ve işlemlerin yapılmasını sağlamak gerekmektedir. Kullanıcı ile Kernel arasında haberleşme, Shell ismi verilen aracı program sayesinde yapılır.

Temel olarak Shell aşağıdaki işlemleri sırasıyla yapan bir döngüye sahiptir.

1. Komutu, komut satırından veya dosyadan oku
2. Komutu değerlendir.
3. Komutu çalıştır veya gerekli programı çalıştır.
4. Sonucu ekrana veya istenen yere yazdır.
5. Birinci adıma geri dön.

Terminal Nedir?

Terminal, metin tabanlı komutları yazabileceğiniz ve uygulayabileceğiniz bir arayüzdür. Bu arayüz sayesinde komutları çalıştırırız.

SSH Servisi

İki sistem arasında ister yerel ağdaki bağlantıların isterse uzak bağlantıların güvenli bir şekilde yapılabilmesini sağlayan bir protokoldür. Bağlantı yapılan iki sistemin arasındaki t üm ağ trafiği şifrelenerek verilerin güvenliği sağlanır.

Bağlantı yapılırken kimlik doğrulaması yapılmaktadır. Bu kimlik doğrulamasından sonra istemci ile sunucu arasında bir şifreleme oluşur ve bu şifreleme ile haberleşirler. Ssh için istemci ve sunucuda ssh servisinin yüklü olması gereklidir.[Linux komut satırı - Kemal Demirez]

KOMUTLAR

history

Terminalde çalıştırdığımız her komut aslında hemen kaybolmazlar. Bu komutlar bellekte tutulur ve History komutu ile en son verdiğiniz komutları listeleyebilirsiniz.

Verdiğiniz son 10 komutu listeler:

history 10

man

Terminalde bir komutun detaylarına erişmek için bu komut kullanılır.

man exit

shutdown

Hemen kapat:

shutdown

Kapat ve yeniden aç (restart):

shutdown -r

20 dakika sonra kapat:

shutdown +20

20 dakika sonra restart:

shutdown -r 20

Saat 17:30 da kapat:

shutdown -h 17:30

dig

Açılımı Domain Information Gropher demektir. Yani Alan Bilgisi Toplayıcısı diyebiliriz.

dig komutu ile A kayıtları görüntüleyebiliriz.

Adres (A) kaydı, host adını bir IP adresine yönlendirir. Örneğin, server.domainame.com adresinin direkt olarak sizin ana bilgisayarınıza (ip adresi 111.111.111.111 olsun) yönlendirilmesini istiyorsanız, şunun gibi bir kayıt girmeniz gerekir: domainame.com. A 111.111.111.111

dig buraksecer.com // Answer Section altında A kaydını görebiliriz.

dig buraksecer.com -t NS //name server listeler

curl

client url kısaltınca c-url -> curl olmuş :tw-1f37a:

Sitelerle iletişim kurmamızı sağlayan komuttur. Http protokolü en bilindik kullanımdır ayrıca;

curl, aşağıdaki protokolleri destekler:

• HTTP ve HTTPS
• SFTP
• SCP
• IMAP ve IMAPS
• POP3 ve POP3S
• TELNET
• SMB ve SMBS
• GOPHER
• LDAP ve LDAPS
• SMTP ve SMTPS
• FTP ve FTPS

Hadi bir get isteği atalım;

curl https://www.buraksecer.com //sitenin içeriğini size döner. 

Eğer benim güncel cv mi komutu çalıştırdığınız dizine indirmek istiyorsanız buyrun :tw-1f60e:

curl -o burak.pdf https://www.buraksecer.com/wp-content/uploads/2021/12/burak-secer-up.pdf

Şimdi bir FTP protokolü kullanalım; Dosya indirme işlemi,

curl -u root:password -O ftp://sunucu/dosya.tar.gz

Dosya yükleme işlemi,

curl -u root:password -T dosya.tar.gz ftp://sunucu

Daha fazlası için man curl yazıp inceleyebilirsiniz.

lsb_release

Kullandığınız linux dağıtımını öğrenmek için;

lsb_release -a

cal

Eğer bu komutu çalıştırırsanız ekrana bir takvim gelir.

cal

Belirli bir tarihin takvimini görmek için;

cal 1 1992 //1. ayı gösterir

date

Sistemin o an tarihini veren komuttur.

date

uname

Kullanılan karnel versiyonunu öğrenmek için kullanılan komuttur.

uname

w-who-who am i

• w: Hangi kullanıcının hangi komutu çalıştırdığı bilgisi.
• who: O an hangi kimlikle çalıştığınız.
• who am i: who'dan farklı daha detaylı bir bilgi sağlar.

wr

who

who am i

uptime

Sistemin ne kadar zamandır açık kaldığını görmek istersek kullanıyoruz.

uptime

hostname

Linux'da kullanılan host adını verir.

hostname

free

Linux sistemimizde o an bellek durumunu öğrenmemize yardım eden komuttur.

free

free -b

free -k

free -m

free -g

• b: byte
• k: kilo - byte
• m: mega - byte
• g: giga - byte

Dosya / Klasör İzinleri

Yetkiler

Terminali açıp bulunduğunuz dizinde ls -l komutunu çalıştırır iseniz aşağıdaki çıktıyı alacaksınız.

Hemen alt satırda total 32 yazıyor. Bu iç içe geçmiş dosyalar dahil bütün dosya-klasörleri sayar ve size verir. İlk satıra bakacak olursanız Desktop için izinleri görüyorsunuz. Burada her harfin bir anlamı vardır.

• d -> burası bir dizindir, demektir. Ama eğer d yerine - (tire) olursa bu bir dosya demekti.
• r -> okuma
• w -> yazma
• x -> çalıştırma

İzinlerde dikkatimizi çeken, 3 ana parça şeklinde dağılmış olmaları. Örnek vermek gerekir ise **drwxr - xr - x ** burada tireler ile 3 ana parçaya ayrılmıştır.

• drwxr -> 1. kısım dosya/dizin sahibinin yetkileri.
• xr -> 2. kısım dosya sahibi ile aynı grupta bulunan kullanıcıların yetkileri.
• x -> 3. kısım ise genel kullanıcı yetkilerini belirtir.

Erişim Yetkilerinin Değiştirilmesi

Erişim yetkileri önemli bir konu olduğu için bu manipülasyon işlemini sadece root kullanıcısı yapabilir. Erişim yetkilerini değiştirirken chmod komutu kullanılır.

chmod <ugoa><+=-><rwxst><dosya/dizin>

• u: Dosya ya da dizin sahibi, user.
• g: u ile aynı grupta bulunan kullanıcılar.
• o: Diğer kullanıcılar.
• a: Herkes.
• +: Yetki ekleme.
• -: Yetki çıkartma.
• =: Yetki eşitleme.
• r: Okuma
• w: Yazma
• x: Çalıştırma
• s: Suid biti.
• t: Sticky bit.

Suid Biti

Bir dosya düşünün, bir kullanıcının yazma yetkisi yok. Fakat o kullanıcının geçici olarak yazması lazım. Suid biti ayarlanan kullanıcılar bu geçici yetkiye sahip olurlar.

Suit biti ayarlama komutu:

chmod u+s text.txt

Sistemdeki suit biti ayarlanmış dosya/dizin bulma komutu:

find / -perm -4000

Umask Komutu

Yeni oluşturulan dizin/dosyalar için varsayılan olarak verilecek izinleri ayarlamamıza yarar.

umask rwxr-r--r--

Chattr Komutu

Bir dosya düşünün, config dosyası. Bu dosyanın içinde kesinlikle değişiklil yaplmasın diyorsanız bu komut tam size göre.

chattr +i text.txt

Dosyayı eski haline getirmek için ise;

chattr -i text.txt

Sistemde korumalı dosyalar neler merak ediyorsanız?

lsattr -R <dizin>

Bir Dosyayı Okuma

Her hangi bir dosyanın içini okumak istiyorsak bunun farklı komutları vardır. Okumak istediğiniz dizinde olmalısınız ya da dizini komuttan sonra belirtmelisiniz.

cat test.txt

ya da

cat  ./folder/test.txt

ya da

tail test.txt

şekillerinde kullanıl sağlayabiliriz ayrıca;

Bir metin dosyanız var ve çok satırlı. Bu komut metin dosyanızı kolayca okumanızı sağlar ve eğer enter tuşuna basarsanız satır satır ilerler aşağı doğru. Space basılırsa ise diğer sayfaya geçer, aslında bir sayfalama işlemi var diyebiliriz. b tuşuna basarsanız bir önceki sayfaya döner.

more folder.txt

Dosya Monitoring

Genellikle log dosyalarını izlemek için kullanılan bir komuttur fakat txt dosyalarını izlemek içinde kullanılabilir.

tail -c 50  text.txt  //50 byte'lık veri görüntüler
tail text.txt -> son //10 satırı görüntüler
tail -f  /var/log/syslog //log izlemek için kullanılır
tail -F text.txt //txt dosyasının değişikliklerini anlık görüntüler ve bilgi verir.

Vim Editörü

Dosyalarınızı açıp düzenleyebileceğiniz bir text editörüdür. Şimdi vim komutlarına yakından bakalım.

Debian base bir linux kullanıyorsanız önce bir install edelim.

sudo apt-get install vim

Açmak istediğiniz dosyayı;

vim test.txt

Şeklinde açabiliyorsunuz.

Aşağıdaki komutları dosyayı açtıktan sonra veriyorsunuz.

Vim düzenleyicisini kullanmak için verilen bazı komutlar vardır. Tüm komutları ve belgelerini help komutuyla aşağıdaki gibi görebilirsiniz:

:help

Vim bazı modları vardır. Insert modunda dosyaya istediğiniz gibi girdi yapabilirsiniz. Bunun için i basmanız yeterlidir.

Verileri bir dosyaya yazdık, şimdi görev, dosyayı kaydedip kapatmak ve bunu yapmak için Esc tuşuna basarak ilk ekleme modundan çıkmak. Bir komut yazmak için önce noktalı virgül ( : ) yazın ve ardından wq! Ve sonra ENTER'a basın.

:wq!

Dosyayı kaydetmeden dosyadan çıkmak için sadece q komutunu kullanın! Aşağıdaki gibi

:Q!

İmlecin altındaki karakteri silmek için komut modunda x tuşu sağlıyoruz. İmleci silinmesi gereken karaktere getirin ve Esc tuşuna basın ve ardından x tuşuna basın.

Geri almak için normal modda u tuşuna basın. Böylece en son yapılan değişiklik geri alınır. Değişiklikleri ileri sarmak için ise ctrl+r kullanılır.

Bir dosyanız var ve binlerce satır var. Arama yapmak istiyorsunuz vim editörü ile şu şekilde arama numaraları vardır.

ESC bastıktan sonra;

:/aranacakkelime

Eğer bir sonraki aranan kelimeye geçmek istiyorsanız;

:n

Bende shift + n oldu bu arada :)

Bir önceki eşleşen kelime için ise:

:N

Dosyadaki kelimeyi değiştirmek için;

:s/arama sözcüğü/değiştirme sözcüğü/

Bütün dosyada değişiklik yapmak için: (gc tek tek onay ister sadece g onaysızdır ama güvenli değildir.)

:%s/arama sözcüğü/değiştirme sözcüğü/gc

Aradığımız Dosyayı Bulma

Bir dizin içerisinde veya bütün işletim sistemi içerisinde isme göre dosya araması yapabiliriz. Ayrıca sadece txt uzantılı dosyalarıda arayabiliriz.

Bunun için find komutu kullanıyoruz.

find ./Desktop -name test.txt

Veya txt uzantılı dosyaları arayabiliriz.

find ./Desktop -name *.txt

Veya içinde test geçen dosyaları arayabiliriz bir nevi like gibi.

find ./Desktop -type f -name "*test*"

Dosya İşlemleri

Dizin işlemlerinde -r kullanılmalıdır.

Dosya Oluşturma

mkdir dosya1

Dizinli dosya oluşturma

mkdir dosya1/test

İç içe oluşturma

mkdir -p resim/b1/b2

Klasör oluşturma;

touch text.txt

Dosya Silme

-r ile kullanılırsa dizin silebiliriz.

rm -r dosya

Sadece dosya silmek için;

rm dosya 

ya da

rmdir dosya

Dosya Kopyalama

cp -r kopyalanan_dosya kopyalancak_konum

Eğer bir dizin değil ise;

cp kopyalanan_dosya kopyalancak_konum

Eğer ssh ile taşıma yapılacak ise;

scp kopyalanan_dosya kopyalancak_konum
scp myfile.txt remoteuser@remoteserver:/remote/folder/

Dosya Taşıma

Dosyayı olduğu gibi taşımak istiyorsanız;

mv dosya1 tasinacagi_konum

Dosya İsim Değiştirme

mv komutu ile yapılabiliyor. İlk önce değiştirmek istediğiniz dosya ya da klasör yazılıyor sonra yeni ismi.

mv dosya1 yeni_isim

Dosya İçinde Kelime Arama

Bir dosyanız var 1000 satırlık ve içinde şu kelime geçiyor mu bakmak istiyorsunuz.

grep sorgu dosya

Mesela log.txt var elinizde ve içinde error var mı bakmak istiyorsunuz.

grep error log.txt

Büyük / küçük harf ayırmadan arama için;

grep -i sorgu dosya

Ya da kaç tane error kelimesi geçiyor şu log dosyasında bakalım?

grep -c error log.txt

Ya da bir dosyalar dizininiz var acaba diyorsunuz şu error nerde hangi dosyada var?

grep -l error ./*

Ortam Değişkenleri

İşletim sisteminde bazı sabit değerler vardır. Bütün sistem kullanıcılar veya bazıları bu sabitleri istedikleri zaman okuyup kullanırlar. Şimdi bizde bu değişkenleri nasıl tanımlarız ve bu değişkenlerin listesini nasıl okuruz buna bakacağız.

burak isminde bir değişken tanımlayacağız.

export burak=31

Tanım yaptıktan sonra;

printenv

Komutunu çalıştırıp, tanımladığımız ortam değişkeni listede var mı bakalım?

Eğer linux restart olur ise bu değişken ne yazık ki kaybolur. Bunu kalıcı hale getirmek için /etc/bashrc dosyasının içine bu export komutunu eklemeniz gerekiyor.

Process İzleme

İşletim sisteminde en önemli konulardan biri tabii ki process. Bir çok şekilde farklı yöntemler ile terminalden izleme yapabiliyoruz.

Aşağıdaki komut sayesinde,

• a: Bütün process'leri göster.
• u: Diğer kullanıcılar da dahil olmak üzere göster.

ps -au

Sadece belli bir kullanıcının precess'lerini listelemek için;

ps -u root

Birde gerçek zamanlı akış sağlayan bir komut var;

top

Gelişmiş bir monitöring için(**sudo apt install atop **gerekir);

atop

Etkileşimli süreç görüntüleyici için(sudo apt install htop)

htop

Ağaç bağlantılı process listesi için ise:

pstree

Foreground - Background Process

Process izlemeyi daha önce işlemiştik. Şimdi bu process tiplerine ve nasıl bir process oluşturabiliriz bunlara bakacağız.

İş parçacıklarının listesini;

jobs

Komutu ile alabiliyoruz.

Foreground, siz bir komut verdiğiniz vakit teminalde o komutun/işlemin bitmesini bekliyoruz ya hani, işte o foreground oluyor. Yani işi ön yüzde yapıyor ve terminali kitliyor. Background ise bunun tam tersi, iş arka planda asenkron şekilde akıyor. Haydi bir örnek yapalım;

sleep 20

Bu komutu çalıştırırsanız 20 saniye boyunca uyutur ve siz hiç bir komut vb giriş yapamazsınız bu bize foreground 'u verir. Fakat;

sleep 20 &

Derseniz, git bu işi bir background process olarak arkada asenkron yap. Bu sefer size bir progress id dönecektir ve jobs yazdığınızda devam ediyor olarak yarattığınız progress'i göreceksiniz.

Bir process foreground yapmak istiyorsanız önce

jobs -l

Önce çalışan jobları listeliyoruz ve istediğimiz job index id alıyoruz.

fg 1

yaparak bu process artık foreground 'a çeviriyoruz. Aynı şekilde;

bg 1

yaparak process'i background process yapıyoruz.

Cron Jobs

Belli bir aralık ile çalışan iş parçacıklarına cron job diyoruz. Bir cron çalışma zamanı nasıl anlaşılır?

# Example of job definition:
# .---------------- minute (0 - 59)
# |  .------------- hour (0 - 23)
# |  |  .---------- day of month (1 - 31)
# |  |  |  .------- month (1 - 12) OR jan,feb,mar,apr ...
# |  |  |  |  .---- day of week (0 - 6) (Sunday=0 or 7) OR sun,mon,tue,wed,thu,fri,sat
# |  |  |  |  |
# *  *  *  *  * user-name command to be executed
17 *	* * *	root    cd / && run-parts --report /etc/cron.hourly

Eğer linux'unuzda cd /etc gidip cat crontab derseniz bu açıklama ile karşılaşacaksınız. Burada örnek bir cron ve üzerinde cron time nasıl kurulur anlatmış ama ben size bir site vereceğim çok sevdiğim bir sitedir. CrontabGuru sitesinden kolayca bir cron time çıktısı alabilirsiniz.

Bunları anlattıktan sonra bir cron job oluşturalım.

crontab -e | -r | -l

• e: Edit
• r: Remove
• l: Liste

Aşağıdaki komut sayesinde cron dosyamızı edit yapabiliriz. Size ilk açılırken hangi editör ile devam edelim diye soruyor, ben vim ile devam ettim.

crontab -e

Şimdi bir satır olarak aşağıdaki komutu ekliyoruz.

*/5 * * * * tar -cvzf /sikistirilacak/dizin/log.tar.gz  /sikisacak/dizin

Kayıt edip çıktıktan sonra artık job 5 dakikada bir log sıkıştırma dosyası oluşturur ve üzerine yazar.

Cron Job Log Monitor

Cron job kurduktan sonra anlık monitör edebilirsiniz;

tail -F CRON /var/log/syslog

Kullanıcı İşlemleri

Kullanıcı Ekleme

adduser burak

Bu komutu verdikten sonra sizden bir şifre isteyecek. Şifre girdikten sonra artık bir kullanıcı oluşturdunuz hayırlı olsun. /home klasörünün altında kullanıcı adı ile bir klasör göreceksiniz.

Kullanıcı Silme

deluser --remove-home burak

Kullanıcı Bilgilerini Listeleme

chage -l burak

Kullanıcı Bilgilerini Güncelleme

chfn burak

Kullanıcı Parola Değiştirme

passwd burak

Kullanıcı Değiştirme Ve Başka Kullanıcı Adına İşlem Yapma

Şimdi bu yukarıdaki oluşturduğumuz kullanıcıya geçiş yapalım ve onun kabuğunda çalışalım.

su - burak

Şifre isteyecektir.

Peki bir diğer komutta başka kullanıcıya geçiş yapmaktır fakat sadece komutları o kullanıcı olarak verirsiniz.

su burak

Disk Durumunu İnceleme

(Kaynak)

• Dosya sistemi (Filesystem) – Dosya sisteminin adını verir.
• Boyut (Size) – Dosya sisteminin toplam boyutunu gösterir.
• Kullanılan (Used) – Dosya sisteminde kullanılan disk alanını boyutunu gösterir.
• Kullanılabilir (Available) – Dosya sisteminde boş olan disk alanı boyutunu gösterir.
• Kullanılan% (Use%) – Kullanılan disk alanı yüzdesini gösterir.
• Bağlı olduğu (Mounted On) – Son sütun dosya sisteminin nereye bağlı olduğunu gösterir.
• df -h – Daha iyi ve daha insan tarafından okunabilir formatta gösterecek. Bu şekilde disk boyutu GB ile gösterilecek. (Eğer boyut 1 GB’dan daha küçükse MB veya hatta B ile gösterilir.)
• df -m – Dosya sistemi kullanımını MB ile göstermek için kullanılabilir.
• df -k – Önceki gibi, dosya sistemi bilgisini KB ile göstermek için kullanılabilir.
• df -T – Dosya sistemi türünü göstermek için kullanılır (yeni bir sütunda görünecek).
• df -ht /home – Bu komutu kullanarak belirli bir dosya sistemi hakkında bilgileri (insanın okuyabileceği formatta) görebilirsiniz.
• df --help – Kullanabileceğiniz kullanışlı komutları ve komutlar hakkındaki bilgileri gösterir.
• du /home/user/Desktop/ – Bu seçenek, kullanıcının Masaüstü’nü görmenizi sağlar ve Masaüstü’müzdeki klasörlerin ve dosyaların disk kullanımıyla ilgili bilgi verir.
• du -h /home/user/Desktop/ – Tıpkı df‘de olduğu gibi -h seçeneği de bilgileri daha okunabilir bir biçimde görüntüler.
• du -sh /home/user/Desktop/ – -s seçeneği belirtilen bir klasörün toplam boyutunu verir (bu durumda, Masaüstü’nün toplam boyutunu gösterir).
• du -m /home/user/Desktop/ – Tıpkı df‘de olduğu gibi, bu da bize Megabyte cinsinden bilgi sağlayacaktır (bilgileri kilobayt cinsinden görmek için -k kullanabilirsiniz.
• du -h --time /home/user/Desktop/ – Bu bize, görüntülenen dosya ve klasörlerin son değiştirilme tarihini baz alarak bilgi verecektir.
• df --help – Kullanabileceğiniz diğer yararlı komutları gösterecek ve onlarla ilgili daha fazla bilgi sağlayacaktır.

Bilgisayarın Ip Adreslerini Listeleme

curl ifconfig.me

Bir Domaini Pingleme

Bir web sitesine 1 paket gönderip cevap alabiliyor muyuz bakmaya pingleme denir.

Örnek bir ping komutu:

ping google.com

Burada siz durdurana kadar foreground bir process çalışır.

ping -c 3 google.com

Derseniz 3 adet ping atacak ve sonlanacak fakat hala bir foreground process'dir.

Bir Domainin Dns Kayıtlarını Listeleme

Local linux dns ayarları ve listesi için;

cat /etc/resolv.conf 

Bir domain ayrıntıları için;

nslookup -type=mx google.com

Package Manager İle Bir Paket Yükleme

Yerel sisteminizin yüklü paketlerinin en son sürüm bilgilerini güncellemek için;

Aşağıdaki komut paketleri update etmez sadece güncel bağlılıklarını ve paketlerin hangi repoları kullandığını update eder, bu listeye **/etc/apt/sources.list **'den erişebiliriz.

sudo apt-get update

Haydi şimdi linux'umuza node kuralım.

sudo apt install nodejs

Yükleme bittikten sonra bir kontrol şart:

node –version

Bir Uzak Sunucuya SSH İle Uzaktan Bağlanma

SSH, şifreli bir şekilde iki ağ arasında iletişimi sağlayan bir tüneldir. Bağlantı yapılırken bilgiler karşı tarafa şifreli bir şekilde gönderilir. Önemli nokta ssh yapılabilmesi için karşı tarafta ssh servisinin çalışıyor olması gerekmektedir.

Öncelikle SSH servisi ne alemde bakalım ve eğer aktif değilse başlatalım;

service ssh status

SSH servisini başlatalım:

service ssh start

Şimdi artık SSH bağlantısı açabiliriz.

ssh kullanici@ipadresi

bu komutan sonra sizden şifre isteyecek ve laps diye bağlantı açılacak. Artık uzak sunucunuzun linuxuna bağlandınız hayırlı olsun.

Linux Servisler

systemd

Systemd servislerin abisidir. Nerde bir servis çalışır ya da durur ise orada systemd vardır. Genelde linux dağıtımları systemd kullanır. İşletim sistemi her başladığında servisleri çalıştıran, logları toplayan abimizdir.

Linux’ta çalıştırdığımız web ve uygulama sunucuları, SSH, DNS, telnet, vb servisler systemd veya benzeri (örneğin upstart) bir init system tarafından yönetilirler. Bu sistemlere init system denmesinin sebebi, Linux'un bu sistemleri açılış sırasında (boot) diğer process'leri başlatan ve PID (Process ID) 1 ile ifade edilen init process'i olarak kullanmasıdır([kaynak](gokhansengun)).

systemctl

systemd yönetimini sağlayan komuttur. Gelin bazı komutları inceleyelim.

sudo systemctl status //Bütün servislerin durumunu gösterir.

sudo systemctl status apache2 //apache2 servisinin durumunu gösterir.

sudo systemctl start/restart/stop apache2 
//apache2 servisini başlatmak/yenidenbaşlatmak/durdurmak için kullanılan komut.

sudo service —status-all | less //Servislerin durumunu gösterir ve listede scrool yapmanı sağlar.

sudo systemctl disable/enable apache2 //apache2 servisini deaktif/aktif etme. 
//Deaktif edilen servis kendi kendine(linux restart vb.) tekrar başlatılmaz!

sudo journalctl -u apache2.service //Apache2 servisinin loglarını döker.

Sıkıştırma İşlemleri

Bir çok sıkıştırma komutu vardır. Bunlardan bazıları;

• zip
• gzip
• tar

zip

Zip oluşturma,

zip -r test.zip ziplenecekhedef

Şifreli zip oluşturma,

zip -r -P 1234 test.zip ziplenecekhedef

Zip açma,

unzip acilacakzipdosyasi.zip

Şifreli zip açma,

unzip -P şifre acilacakzipdosyasi.zip

gzip

gzip oluştururken sizden bir sıkıştırma kalitesi ister. Bu kalite 1 en düşük ama hızlı, 9 yüksek ama yavaş sıkıştırır.

Gzip oluşturma,

gzip -9 index.html

Burada dikkat edilmesi gereken, index.html.gz olarak değiştirir sıkıştırdığı direkt dosyanın kendisidir. Parametre olarak 9 verdik. En iyi sıkıştırma deneyimi için en yüksek değeri verdik.

Gzip dizin sıkıştırma,

gzip -9 -r file

Gzip açma,

gunzip index.html.gz

tar

Tar oluşturma,

tar -cvf test.tar ziplenecekhedef

Tar açma,

tar -xvf test.tar